Jak wspierać pacjenta w radzeniu sobie z trudnymi myślami i emocjami?

W tekście przeczytasz:

1. Na czym polega terapia ACT skoncentrowana na traumie?
2. Jakie są filary nurtu ACT w terapii traumy
3. Jak wspierać pacjenta w radzeniu sobie ze skutkami traumy?

Trauma może pozostawić głębokie ślady w psychice człowieka, zakłócając jego codzienne funkcjonowanie i wpływając na myśli, emocje, ciało oraz relacje z innymi. W obliczu tak złożonego zjawiska, współczesna psychologia i  psychoterapia sięgają po podejścia trzeciej fali CBT. Jednym z najskuteczniejszych modeli w pracy z traumą jest Terapia Akceptacji i Zaangażowania (ACT). ACT nie koncentruje się na eliminowaniu objawów traumy, lecz na rozwijaniu elastyczności psychologicznej – zdolności do bycia obecnym tu i teraz, akceptowania trudnych doświadczeń i działania zgodnie z własnymi wartościami, mimo bólu emocjonalnego.

W przeciwieństwie do klasycznego podejścia poznawczo-behawioralnego, ACT nie stara się zmieniać “negatywnych” myśli i emocji – zamiast tego pomaga pacjentowi zmienić relację, jaką ma wobec nich. To szczególnie istotne w przypadku traumy, gdzie praca z objawami (np. flashbackami, lękiem, poczuciem winy) często nasila cierpienie.

Jak przerwać błędne koło unikania emocjonalnego?

ACT opiera się na kilku filarach. Pierwszy to akceptacja, czyli gotowość do kontaktu z bolesnymi myślami i emocjami, bez prób ich unikania. Pacjent uczy się otwierać na trudne doświadczenia z ciekawością i współczuciem, co pomaga przerwać błędne koło unikania emocjonalnego. Przykładowo, zamiast tłumić emocje pacjent może nauczyć się "robić na nie miejsce” i obserwować je bez osądzania.

Drugim filarem jest defuzja poznawcza – technika pomagająca zdystansować się od własnych myśli, by nie traktować ich jako absolutnej prawdy. Dzięki temu pacjent może zauważyć, że myśli takie jak “To moja wina” czy “Nie jestem bezpieczny” są jedynie przekonaniami, a nie faktami. Pomocne może być tu nadanie myślom formy dialogu, np. “Moje myśli mówią mi, że…”, lub powtarzanie trudnej myśli aż do utraty jej emocjonalnej siły.

Terapia skoncentrowana na traumie, na czym polega?

Trzecim filarem jest kontakt z chwilą obecną. Trauma zakotwicza człowieka w przeszłości (np. przez flashbacki) lub przyszłości (np. lęk przed nawrotem traumy). Trening uważności pomaga pacjentowi zakotwiczyć się w teraźniejszości i odzyskać kontakt z rzeczywistością. Proste ćwiczenia – skupienie się na oddechu, zmysłach czy otoczeniu – mogą pomóc przerwać spiralę retraumatyzacji.

Czwartym filarem jest rozwijanie “ja jako kontekstu”, czyli zdolności do obserwowania myśli, emocji i wspomnień z szerszej perspektywy. Pomocna może być tu  metafora nieba i chmur – pacjent to nie burzowe chmury (emocje), lecz całe niebo, które je obejmuje.

Piątym filarem ACT są wartości. Doświadczenie traumy często odcina człowieka od sensu życia. ACT pomaga odkryć na nowo to, co dla pacjenta naprawdę ważne – wartości mogą stać się kompasem kierującym w stronę uzdrowienia, mimo obecności bólu. Terapeuci często pytają: “Jeśli ból przestanie kierować Twoim życiem – co chciałbyś robić? Kim chciałbyś być?”

Jak odzyskać kontrolę nad życiem?

Szóstym filarem jest zaangażowane działanie, czyli podejmowanie kroków zgodnych z wartościami – nawet w obecności trudnych emocji. Pozwala to pacjentowi poczuć sprawczość i odzyskać kontrolę nad życiem. Nawet małe działania – nawiązanie kontaktu z bliską osobą, powrót do hobby, podjęcie pracy – mogą mieć terapeutyczny wymiar.

Rolą terapeuty ACT w pracy z osobą po traumie jest przede wszystkim stworzenie bezpiecznej relacji, w której pacjent może eksplorować trudne treści bez presji ich przekształcania. Kluczowe jest również normalizowanie objawów – unikanie, lęk czy nadmierna czujność są naturalnymi reakcjami na nienaturalne wydarzenia. Pomocna jest praca z metaforami, które ułatwiają pacjentowi zrozumienie i przekształcenie doświadczenia traumy. Regularna praktyka uważności – ćwiczenia w gabinecie i domu – sprzyja budowaniu odporności psychicznej i elastyczności emocjonalnej. Co istotne, ACT pozwala dostosować tempo terapii do pacjenta – nie wymaga od razu mówienia o traumie, ale daje przestrzeń do pracy w bezpieczny i dostosowany sposób.

Terapia skoncentrowana na traumie w podejściu ACT to głęboka, ale łagodna forma wsparcia, która nie wymusza “pozbywania się cierpienia”, lecz pokazuje, jak żyć pełnią życia pomimo niego. ACT pozwala pacjentowi odbudować relację ze sobą, zwiększyć tolerancję na trudne stany psychiczne oraz odzyskać poczucie sensu.

dr n. med. Katarzyna Niewińska - psycholog i psychoterapeuta. Jej ścieżka zawodowa od początku była silnie związana z edukacją i pracą kliniczną. Kształciła się m.in. w prestiżowej Szkole Psychoterapii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukończyła seksuologię w Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Stopień doktora nauk medycznych uzyskała w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Jej staż psychoterapeutyczny to lata pracy w wymagających ośrodkach klinicznych, m.in. w Klinice Nerwic i Zaburzeń Osobowości IPiN oraz w Fundacji ASLAN. Jest autorką publikacji naukowych i współautorką książki "Psychodrama w psychoterapii".

Źródło:

Harris, R. (2023). Terapia ACT skoncentrowana na traumie. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.