ADHD u dorosłych – jak wygląda diagnoza w ujęciu biopsychospołecznym?

Profesjonalna diagnoza ADHD to wielostopniowy proces. 

Jak wygląda Model biopsychospołeczny w diagnozie ADHD krok po kroku?

Skoro czytasz te słowa, to zapewne zależy ci na pogłębieniu wiedzy na temat pracy z osobami z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. W czasach rosnącej świadomości na temat zaburzeń neurorozwojowych, coraz więcej dorosłych zastanawia się, czy ich codzienne trudności nie mają wspólnego mianownika w postaci ADHD. Dlatego w tym tekście podpowiadamy, jak efektywniej organizować pracę diagnostyczną i krok po kroku ją zaplanować w oparciu o model biopsychospołeczny.

W diagnozie ADHD – i nie tylko – spojrzenie holistyczne pozwala uchwycić pełen kontekst trudności pacjenta. Integracja wiedzy z różnych obszarów - biologii, psychologii, kontekstu społecznego, umożliwia postawienie trafnej diagnozy i zaplanowanie wsparcia w oparciu o indywidualne potrzeby każdego pacjenta.

Co mówi mózg? Biologiczny wymiar ADHD

Pierwszym obszarem analizy w modelu biopsychospołecznym są uwarunkowania biologiczne, które mogą wpływać na rozwój objawów ADHD. W tym ujęciu szczególną uwagę zwraca się na działanie układów neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina, które wpływają m.in. na zdolność koncentracji, kontrolowania reakcji oraz planowania działań.

Przy ocenie funkcjonowania pacjenta, szczególną uwagę zwraca się też na genetyczne predyspozycje, a więc występowanie podobnych trudności w najbliższej rodzinie. Z tego względu już na etapie wywiadu warto zapytać o funkcjonowanie rodziców, rodzeństwa czy dziadków – nie tylko pod kątem formalnych diagnoz, ale także stylu pracy, edukacji czy trudności w relacjach. A oto przykładowe pytania, pomocne w identyfikacji możliwych rodzinnych wzorców ADHD:

• Czy ktoś z bliskich miał trudności z ukończeniem szkoły, częstym zmienianiem pracy lub konfliktami w miejscu pracy?
• Jak rodzice/opiekunowie radzili sobie z organizacją codziennych obowiązków – czy byli raczej uporządkowani, czy chaotyczni?
• Czy któreś z rodziców/opiekunów miało trudności z punktualnością, zapominaniem o ważnych sprawach, impulsywnością?
• Czy ktoś z rodziny był postrzegany jako “wiecznie roztargniony”, “rozkojarzony” albo “ciągle w ruchu”?
• Jak wyglądała ścieżka edukacyjna osób bliskich? Czy mieli trudności w szkole?

Zrozumieć ADHD - psychologiczny komponent diagnozy

Drugim, kluczowym elementem biopsychospołecznego modelu diagnozy ADHD jest analiza funkcjonowania psychicznego, obejmującego zarówno sferę poznawczą, jak i emocjonalną. 

Oprócz pytań o przetwarzanie informacji, uwagę i emocje, warto dopytać między innymi o to:

• Czy czasami masz poczucie, że inni cię nie rozumieją? Nie doceniają?
• Czy zdarza ci się zapominać o ważnych rzeczach? Masz trudności z dotrzymaniem zobowiązań, terminów?
• Czy doświadczasz codziennego stresu związanego z wypełnianiem dorosłych obowiązków?
• Czy reakcje ludzi na np. twoje spóźnienie budzą w tobie niepokój, stres?
• Unikasz proszenia o wsparcie, bo martwisz się, że ktoś uzna cię za osobę wymagającą?
• Jakie są twoje mocne strony?

Istotne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu psychologicznego, w którym omawiane są trudności napotykane w różnych obszarach codziennego życia – pracy, domu czy relacjach społecznych. U dorosłych ważne są – analiza strategii radzenia sobie i samooceny. Stąd przykłady pytań o mocne strony, o docenianie, zrozumienie i stres związany z interakcją z innymi ludźmi.

Równolegle stosuje się narzędzia diagnostyczne, które pomagają usystematyzować obserwacje i ocenić nasilenie objawów ADHD w różnych kontekstach. Do najczęściej wykorzystywanych należą Conners-3, DIVA-5 czy ASRS. Jeżeli chcesz dowiedzieć więcej na temat ustrukturalizowanego wywiadu diagnostycznego DIVA-5 zapraszamy na szkolenie - zajrzyj TUTAJ.

Równie ważnym elementem w procesie diagnozowania jest obserwacja kliniczna. Sposób, w jaki pacjent komunikuje się, odpowiada na pytania, reaguje na trudne sytuacje czy reguluje swoje emocje. Zebranie tych danych jest nieocenione w procesie klinicznym.

W jaki sposób ADHD wpływa na codzienne życie? 

Trzecim, równie ważnym wymiarem diagnozy w ujęciu biopsychospołecznym jest kontekst społeczny. ADHD to zaburzenie, którego objawy są silnie modulowane przez warunki otoczenia – wymagania w pracy, strukturę dnia, relacje z bliskimi, oczekiwania społeczne czy wsparcie emocjonalne.

Diagnozując ten komponent u osób dorosłych warto przyjrzeć się relacjom zawodowym, wsparciu ze strony partnera czy współpracowników, a także oczekiwaniom, z jakimi pacjent mierzy się na co dzień.

Zwieńczeniem procesu diagnozy w modelu biopsychospołecznym jest integracja zebranych informacji z trzech obszarów: biologicznego, psychologicznego i społecznego. Dopiero pełne zrozumienie interakcji między tymi trzema wymiarami pozwala na sformułowanie trafnej diagnozy oraz – co równie ważne – zaprojektowanie skutecznego i realnego planu wsparcia. Jeżeli chcesz zgłębić ten temat zapraszamy na staż “Diagnosta ADHD osób dorosłych”. Systematyczny trening pod okiem praktyków z pewnością będzie wsparciem w procesie zdobywania kompetencji psychologa-diagnosty.

Pisząc tekst korzystałam z książek:

Ramsay, J. R. (2025). ADHD i zaburzenia lękowe u osób dorosłych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Diagnoza psychologiczna. Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.