Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder, ADHD) to zaburzenie neurorozwojowe, które nie ogranicza się wyłącznie do okresu dzieciństwa. Wbrew powszechnemu stereotypowi, ADHD nie "zanika" w dorosłości, lecz zmienia swoją ekspresję, często w sposób trudny do jednoznacznego rozpoznania, zwłaszcza przy braku wyraźnej hiperaktywności motorycznej. W tym artykule opowiemy o pięciu objawach ADHD u dorosłych, które są często pomijane – bo łatwo je przypisać stresowi, zmęczeniu albo... życiu w XXI wieku.

W tekście przeczytasz:

1. Jak rozpoznać ADHD u osoby dorosłej?
2. Dlaczego kobiety z ADHD przez lata pozostają niezdiagnozowane?
3. Jak odróżnić impulsywność związaną z ADHD od cech temperamentu?
4. Które objawy ADHD bywają mylnie przypisywane innym trudnościom?

1. Deficyty uwagi i dysregulacja funkcji wykonawczych

Dorośli z ADHD bardzo często wykazują trudności w zakresie uwagi selektywnej, podzielności uwagi, czy koncentracji. Często towarzyszą temu deficyty funkcji wykonawczych – w tym planowania, inicjowania i kończenia zadań, monitorowania działań czy samoregulacji. Osoby te zgłaszają trudności z podążaniem za wątkiem, wykonywaniem pracy wymagającej dłuższego skupienia oraz chroniczne odkładanie zadań (prokrastynacja), które są mylnie przypisywane lenistwu lub braku motywacji.

2. Nadaktywność psychoruchowa, wewnętrzne napięcie

W dorosłości hiperaktywność często nie manifestuje się w postaci fizycznej ruchliwości, ale przyjmuje postać wewnętrznego napięcia psychoruchowego, przymusu działania, niezdolności do relaksu lub chronicznego uczucia niepokoju. Może to prowadzić do błędnej diagnozy zaburzeń lękowych lub objawów psychosomatycznych. Typowe są też subtelne objawy, takie jak tiki ruchowe, poruszanie nogami, ciągłe zmiany pozycji ciała.

3. Dezorganizacja i trudności w zarządzaniu czasem

Zaburzenia funkcji wykonawczych skutkują nie tylko trudnościami w koncentracji, ale także w planowaniu, ustalaniu priorytetów i organizowaniu codziennych obowiązków. W efekcie pacjenci często zgłaszają chroniczne spóźnienia, zapominanie o terminach, trudność w realizacji projektów. Z zewnątrz może to być interpretowane jako brak odpowiedzialności lub niedbalstwo, co prowadzi do dalszej stygmatyzacji.

4. Impulsywność

Impulsywność w ADHD obejmuje zarówno komponenty werbalne (przerywanie wypowiedzi, pochopne odpowiedzi), jak i behawioralne (ryzykowne decyzje, impulsywne zakupy, zmiany pracy, działania bez przewidywania konsekwencji). Powyższy obraz może prowadzić do poważnych problemów finansowych, interpersonalnych czy nawet prawnych.

Impulsywność w ADHD często nakłada się na zaburzenia kontroli impulsów oraz zwiększone ryzyko uzależnień.

5. Trudności w relacjach interpersonalnych

Zaburzenia regulacji emocji, impulsywność, zapominanie o zobowiązaniach oraz trudność z aktywnym słuchaniem i utrzymaniem uwagi przekładają się na znaczące trudności w relacjach osobistych. Partnerzy osób z ADHD często interpretują te zachowania jako brak empatii lub zaangażowania, co może skutkować konfliktami. ADHD wpływa także na styl przywiązania i efektywność komunikacji interpersonalnej.

Relacje z bliskimi osób z ADHD są często opisywane jako "emocjonalnie obciążone”, co może prowadzić do izolacji społecznej, czy depresji.

6. ADHD u dorosłych kobiet

Obraz ADHD u kobiet dorosłych bywa znacznie subtelniejszy, często dominuje typ z przewagą deficytu uwagi (ADHD predominantly inattentive type). Objawy takie jak chroniczne przemęczenie psychiczne, perfekcjonizm kompensacyjny, niskie poczucie własnej wartości i skłonność do internalizacji emocji utrudniają trafną diagnozę. Kobiety częściej są błędnie diagnozowane jako cierpiące na depresję, zaburzenia lękowe lub osobowość borderline, mimo że ich trudności wynikają z niezdiagnozowanego ADHD.

ADHD u dorosłych to zaburzenie neurorozwojowe, które może istotnie wpływać na jakość życia, relacje społeczne i funkcjonowanie zawodowe. Wczesna diagnoza i odpowiednia psychoedukacja są niezbędne, by zapobiec wtórnym konsekwencjom, takim jak zaburzenia nastroju, uzależnienia czy dezadaptacyjne style życia. Potrzebne są bardziej wyrafinowane narzędzia diagnostyczne oraz większa świadomość wśród specjalistów ochrony zdrowia psychicznego.

Ważne: Przedstawione w artykule objawy stanowią jedynie wycinek złożonego obrazu klinicznego ADHD. Diagnoza tego zaburzenia u dorosłych to proces wieloetapowy, obejmujący szczegółowy wywiad psychologiczny, ocenę funkcjonowania w różnych obszarach życia, a także – w niektórych przypadkach – testy psychologiczne. Rozpoznania ADHD może dokonać wyłącznie lekarz psychiatra, na podstawie całościowego obrazu klinicznego.

dr n. med. Katarzyna Niewińska - specjalista psychologii klinicznej, psychoterapeuta. Jej ścieżka zawodowa od początku była silnie związana z edukacją i pracą kliniczną. Kształciła się m.in. w prestiżowej Szkole Psychoterapii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, ukończyła seksuologię w Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego. Stopień doktora nauk medycznych uzyskała w Instytucie Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Jej staż psychoterapeutyczny to lata pracy w wymagających ośrodkach klinicznych, m.in. w Klinice Nerwic i Zaburzeń Osobowości IPiN oraz w Fundacji ASLAN. Jest autorką publikacji naukowych i współautorką książki "Psychodrama w psychoterapii".